Trước áp lực ngày càng lớn từ biến đổi khí hậu và các cam kết phát thải ròng bằng 0 (Net Zero), thị trường carbon đang trở thành một công cụ quan trọng giúp doanh nghiệp kiểm soát lượng khí nhà kính phát thải ra môi trường. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ hai cơ chế chính đang tồn tại song song hiện nay: thị trường carbon tự nguyện (Voluntary Carbon Market – VCM) và thị trường carbon bắt buộc (Compliance Market).
Trong bài viết sau, GreenUp sẽ giúp bạn phân biệt rõ hai thị trường này, từ đó chọn hướng đi phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững của doanh nghiệp.
Tổng quan về thị trường carbon
Thị trường carbon là nơi diễn ra hoạt động mua bán tín chỉ carbon – mỗi tín chỉ đại diện cho 1 tấn CO₂ (hoặc khí nhà kính tương đương) đã được giảm, loại bỏ hoặc tránh phát thải. Mục tiêu của thị trường này là gắn giá trị kinh tế vào phát thải khí nhà kính, qua đó tạo động lực cho các tổ chức giảm lượng khí thải.
Những điểm khác nhau giữa thị trường Carbon tự nguyện và bắt buộc
- Khái niệm về thị trường carbon
Thị trường carbon là nơi diễn ra các hoạt động mua bán tín chỉ carbon, với mục tiêu gắn giá trị kinh tế vào lượng khí nhà kính (CO₂e) được cắt giảm hoặc loại bỏ. Có hai loại thị trường chính:
– Thị trường carbon bắt buộc (Compliance Market): áp dụng cho các doanh nghiệp bị ràng buộc pháp lý phải tuân thủ hạn mức phát thải theo quy định của chính phủ hoặc các tổ chức quốc tế.
– Thị trường carbon tự nguyện (Voluntary Carbon Market – VCM): doanh nghiệp, tổ chức tự nguyện mua tín chỉ để trung hòa phát thải, không chịu bắt buộc theo luật pháp nhưng thường vì mục tiêu phát triển bền vững, truyền thông ESG hoặc cam kết Net Zero.
- Cơ chế hoạt động
– Thị trường carbon bắt buộc
Nhà nước hoặc tổ chức quản lý (như EU, Mỹ, Trung Quốc) thiết lập hạn ngạch phát thải cho từng ngành hoặc doanh nghiệp.
Nếu phát thải vượt quá hạn mức, doanh nghiệp buộc phải mua thêm tín chỉ carbon trên thị trường.
Nếu phát thải dưới hạn mức, phần dư có thể bán lại, tạo ra lợi nhuận.
Ví dụ: Hệ thống EU ETS – thị trường giao dịch khí thải lớn nhất thế giới.
– Thị trường carbon tự nguyện
Các tín chỉ carbon được tạo ra từ các dự án giảm phát thải như trồng rừng, điện mặt trời, cải tiến công nghệ,…
Các tổ chức độc lập như Verra (VCS), Gold Standard, ART-TREES chứng nhận, đo lường và cấp phát tín chỉ.
Doanh nghiệp, tổ chức mua các tín chỉ này để trung hòa lượng phát thải không thể cắt giảm, và sau đó hủy bỏ (retire) tín chỉ để tuyên bố phát thải bằng 0.
- Ưu điểm của từng thị trường Carbon
– Thị trường bắt buộc
Tạo ràng buộc pháp lý mạnh mẽ, buộc các ngành phát thải lớn phải thay đổi.
Giúp các quốc gia đạt được mục tiêu giảm phát thải đã cam kết trong Thỏa thuận Paris.
Tạo động lực chuyển đổi sang công nghệ xanh và tiết kiệm năng lượng.
– Thị trường tự nguyện
Linh hoạt, dễ tiếp cận cho mọi loại hình doanh nghiệp.
Góp phần nâng cao hình ảnh thương hiệu và chứng minh trách nhiệm môi trường.
Phù hợp với các doanh nghiệp có chiến lược ESG hoặc đang hướng tới mục tiêu Net Zero.
- Nhược điểm của từng thị trường Carbon
– Thị trường bắt buộc
Áp lực lớn đối với doanh nghiệp chưa kịp thích ứng, đặc biệt ở các ngành truyền thống.
Rủi ro bị phạt nếu không tuân thủ hạn mức phát thải.
Có thể làm tăng chi phí sản xuất nếu giá tín chỉ tăng cao.
– Thị trường tự nguyện
Chưa có quy chuẩn toàn cầu thống nhất, dẫn đến khó đánh giá chất lượng tín chỉ.
Một số dự án có thể bị nghi ngờ về tính minh bạch hoặc hiệu quả thực sự.
Doanh nghiệp dễ bị chỉ trích nếu lạm dụng offset mà không giảm phát thải thực tế (“greenwashing”).
Doanh nghiệp nên chọn thị trường Carbon nào?
Việc lựa chọn tham gia thị trường nào phụ thuộc vào:
– Mức độ phát thải của doanh nghiệp
– Ngành nghề và khả năng chịu trách nhiệm pháp lý
– Chiến lược phát triển bền vững và truyền thông ESG
– Mục tiêu Net Zero hoặc cam kết RE100, SBTi,…
Trong nhiều trường hợp, doanh nghiệp có thể kết hợp cả hai cơ chế: tuân thủ bắt buộc và bổ sung thêm tín chỉ tự nguyện để nâng cao hình ảnh và cam kết phát triển bền vững.
Thị trường carbon, dù tự nguyện hay bắt buộc, đều đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy các hành động thiết thực nhằm giảm phát thải khí nhà kính. Doanh nghiệp hiểu rõ bản chất và sự khác biệt giữa hai cơ chế này sẽ có thể đưa ra chiến lược tiếp cận phù hợp, tối ưu hóa chi phí và xây dựng hình ảnh thương hiệu xanh bền vững.
